سرمایه‌های توسعه آفرین

آیت‌الله العظمی محقق کابلی سرمایه نمادینانسانی ما بود. 

اقتصاد دانان منابع زیر زمینی و طبیعی را سرمایه اقتصادی –  بخش بزرگی از هنجارها و ارزش‌های جمعی و دینی را سرمایه‌های اجتماعی –  نیروهای ماهر و تحصیل کرده را سرمایه انسانی و بخش بزرگی از شخصیت­‌های ملی، آثار تاریخی و ارزش‌های فرهنگی را سرمایه نمادین میدانند. اگر جامعه­‌ی بخواهد به معنای کلی و عام آن توسعه بیابد باید برای توسعه اقتصادی، توسعه اجتماعی، توسعه انسانی و توسعه نمادین سرمایه گذاری کند. خلاصه جامعه توسعه یافته جامعه­‌ی است که توانایی تولید، انباشت و نگهداری از این چهار سرمایه را بطور مستمر و پایدار دارد.

در میان این چهار نوع سرمایه­‌ی توسعه آفرین از مهمترین آنها سرمایه نمادین است که خلق اعتماد میکند و سبب جذب سایر سرمایه­‌ها می­‌شود. هریک از سه سرمایه­‌ها­ی اقتصادی، انسانی و اجتماعی اما قابلیت نمادین شدن دارد تجربه و مثالهای واضح آن در تاریخ جهان و در میان جوامع بشری موجود است. برج خلیفه در دبی سرمایه نمادین اقتصادی است که موجب جذب سرمایه­‌های اقتصادی از اطراف جهان شده است. سرمایه­‌دارها از دورترین نقطه جهان به آنجا سفر می­کنند تا 3000 دلار برای اقامت شبی در این برج  هزینه کنند. جشن دیوالی در کشور هند سرمایه نمادین اجتماعی است مردم هند در این روز به جشن و سرور می­‌پردازند مهر، محبت و شادابی خلق می­کنند. مراجع عظام تقلید سرمایه نمادین انسانی استند که در میان جوامع اسلامی خلق اعتماد می‌کنند مردم دارایی­‌های شان را در اختیار آنها قرار می‌دهند تا از طرین آنها به همنوعان شان خدمات ارایه گردد. در اجتماع بشری که  سرمایه انسانی در آن به کمال نرسیده باشد سرمایه­‌های دیگر انباشت نمی­‌شوند یا اگر انباشت شده باشند به سادگی در یک حادثه یا جریان اجتماعی تخریب می‌شوند نمونه­‌های آن در افغانستان تجربه شده است؛ سرمایه­‌های هنگفت ملی تخریب شده است کمک­‌های بزرک جهانی غارت شده یا بدون هیچ اثرگذاری مثبت هزینه و برباد شده است. علت آن فقدان سرمایه نمادین انسانی است. زیرا اگر در سرزمینی و کشوری تحولی بوجود آمده است دیگرگونی رخ داده است کلید موفقیت آن در دست سرمایه­‌های نمادین انسانی آن سرزمین بوده که وجود آنها برای مردم اعتبار بخشیده زبان و بیان شان اعتماد خلق کرده است. هند با ظهور شخصیت گاندی متحول شده، انقلاب فرهنگی و اقتصادی چین بوسیله دنگ شیائوپنگ آغاز و در فرصت کوتاه مسیر طولانی توسعه را طی کرده است، انقلاب ایران با رهبری امام خمینی سیستم نظام سیاسی چندصد ساله را تغیر داد، در پاکستان محمد علی جناح نماد وحدت ملی شد، مردم عراق را محوریت آیت الله سیستانی حیات دوباره بخشید. اینها سرمایه­‌های نمادین انسانی بودند که اعتماد به اینها سبب شکوفایی دیگر سرمایه­‌های جمعی این ملت­ها گردید.

 چرا در افغانستان این سرمایه­‌ها انباشت نمی­‌شوند؟

ما ملتی که در جو بی­‌اعتمادی کامل قرار داریم و مستمر در فقدان سرمایه نمادین انسانی  بسر برده‌ایم هر روز نسبت به روز قبل فضای عدم اعتماد و عدم اعتبار گسترده­‌تر می­‌شود مشکلات رو به افزایش است. در حالیکه در شرایط جنگ قرار داریم اما کسی دوست و دشمن را تعریف نمی­‌تواند، در حالیکه از مزیت کثرت هنجار­ها و ارزش‌های فکری، زبانی و قومی برخوردار هستیم اما فاصله­‌ها در حال افزایش است، در حالیکه به لحاظ فرهنگی اکثرا وابسته به دین واحد الهی هستیم اما اخوت و همپذیری ما شدیدا آسیب پذیر است. در واقع ما ملتی که با تقبل هزینه­‌های گزاف نه­‌تنها موفق به انباشت سرمایه­‌های جمعی نشده­‌ایم بلکه  ثروت و دارایی­‌های جمعی را نیز بصورت دوام­دار از دست داده­‌ایم و نابود کرده­‌ایم. مشکل اساسی در این است که ما در انباشت و حفظ سرمایه نمادین انسانی خود ناتوان عمل کرده ایم و در فقدان این سرمایه مهم قرار داریم.

بنظر می­رسد ما قبل از هر چیز برای انباشت سرمایه­‌های مان نیازمند سرمایه دیگر به نام (سرمایه فردی) هستیم. زیرا اگر افراد جامعه در فرایند توسعه فردی خود توسعه نیابند آن چهار سرمایه دیگر یا انباشت نمی­‌شوند یا اگر انباشت شوند بسادگی تخریب و نابود می­‌شوند. ما جامعه­‌ی هستیم که همواره سرمایه­‌های انسانی خود را تا مرز نمادین شدن حمایت کرده­‌ایم و دوباره تخریب کرده­‌ایم، نمونه­‌های آن فراوان وجود دارند. اگر بخواهیم سرمایه­‌های ما بصورت پایدار زخیره و محافظت شوند روی فرایند توسعه فردی خود سرمایه­‌گذاری کنیم تا این ظرفیت در ما ایجاد شود که شخصیت­‌های اثرگذار در جامعه را تخریب نکنیم بلکه به نماد اعتماد و اعتبار اجتماعی تبدیل کنیم تا این کار نشود هزینه­‌های ما اثربخشی لازم را نخواهند داشت و همچنان در توسعه نیافتگی بسر خواهیم برد.

آیت الله العظمی محقق کابلی سرمایه نمادین انسانی ما بود

اکنون که ما آیتالله العظمی محقق کابلی یکی از سرمایه­‌های نمادین انسانی مهم و مورد اعتماد خود را از دست داده­‌ایم بالاترین دغدغه‌ی ما باید این باشد که چطور بتوانیم این شکاف ایجاد شده را بصورت علمی و منطقی پر کنیم، محور اعتماد و اعتبار ایجاد شود رهبری جامعه در ابعاد مختلف با عظمت و وقار لازم حفظ شود. گرچه تعریف روشن و خط سیر روشن برای انتخاب وجود دارد اما بنظر می­‌رسد نیازمند دقت لازم و سعی دقیق­‌تر در خود هستیم تا آن محور اعتماد کامل و قوی بوجود بیاید که در ابعاد مختلف برای حفظ صلابت و سلامت جامعه اثرگزاری مستقیم داشته باشد زبان، بیان، حرکات و سکوناتش الگوی زندگی مردم در بخش‌های انسانی، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی،  فرهنگی در سطح ملی و بین­‌المللی باشد. چنین محوریتی با تبلیغات و میراثی ساختن نهادها و سرمایه­‌ها خلق نمی­‌شود بلکه با حمایت مردم که منشا شناخت دقیق باشد بصورت موثر و پایدار به میان آمدنی خواهد بود.

محمد اسحاق مطهری 
26/3/1398